Mo fotaani lohaade so lohiima on, koyɗe mon tonngaaka ummee njeyee accidon mo e yeeweende makko so tawii kay ko onon njeewtunoo mo.
– Haaliraneede ngoƳa mum ɗemngal jananal ngal janngaaka saka njanngaangal ko ɗaweede faamu gonɗo heen o, ɗaweede faamuya mum noon ko hakke mum yaɓɓeede, ko ɗuum tan yimɓe ɓe ndogata ngoyata e ɗemngal goɗngal, wonaa aňde e salaade hay ɗemngal gootal, heddii noon ko salni yo annde no saloree.
Galle jokkondiral (orange) senegaal nani yaɓɓi hakke ujune – ujune yimɓe e kuutorgal sawtowol(serveur vocal) mum e haaliran’de ɓeen ujune – ujune yimɓe ɗemngal ngal ɓe paamataa, hay tan dalal ton maɓɓe nani ňaama jawdi senegaalnaaɓe heewɓe sabu waasde ɓe faamde no haala ka haalorii ni, ɗuum ɓuri famɗude heen, sabu telefoŋ ko jokkorgal neɗɗo e yimɓe, ko kumtal haaju. So tawii so a ňoƳƳi butoŋ telefoŋ ma – keredi ma haalanii ma ko a nanataa, o naatnii ma e kala caɗe!!!
Waɗde kaaloowo o ne woto aňan wato salano yimɓe yiɗde mum en nde : faamde ngoƳa mum en – ngoƳa leydi mum en – ngoƳa aduna o, gila noon e perisidan leydi haa tellii les, sabu hay gooto heedaani dowu ɗemngal, neɗɗo fof heedi ko les ɗemngal.
Tagi ɗuum ko nan’de e faamde wonaa gootum, hay paho – muumo ina faama, neɗɗo noon yiɗi ko faamde, sabu ɗemngal fof ngal muynaaka janngaaka nanete kono faameteeke, ko ɗuum nii jooɗii e dawol afrik ɓaleeɓe fof e hoyre mum, ɗemɗe koɗe e ɗemngal leydiwal gootal tan wiyee yo yimɓe fof nguurdu ɗum, ɓe nannee ɗeen ɗemɗe 2 e dow waawnere tawde kay ko heen ngoƳa aduna o haalirtee e ndiin leydi, tawa noon ɗeen ɗe 2 njottaaki ngaandi maɓɓe ndi.
Afriknaaɓe heewɓe na nana ɗemngal faranse kono ko ɓe paamata heen ko ɓurataa hay 5% so wonaa jannguɓe ngal ɓe.
Ɗoo e senegaal ne ko noon tan wayi laamu ngu haalirta ngoƳa leydi ndi tan ko ɗemngal faranse e ɗemngal jolfe rokkataa kadi yamiroore yo haala mum ka fire e ɗemɗe leydi ndi tawa ko firo laawɗinaango firooɓe hebliraaɓe ɗuum.
Ko ɗuum waɗi ko muynuɓe jolfe e seeɗa jibinaaɗo dakaar ɓee tan paamata ngannda ko aduna o yahata ko.
Ko wiyetee heewɓe e sengaal ina nani jolfe ɗuum sellaani ko yiɗde ko weeɓi tan, nanɓe ɗemngal jolfe tee ngonaa jolfuɓe ko geɗe njeeygu ɗee tan ɓe nani ɓe paami, kala e maɓɓe mo keɗno-ɗaa waaju ceerno ko seeɗa o hoccata heen, walla kala heen dariiɗo e yeeso foktoor waawaa haaldude ňawu mum e terɗe mum e sifaa ňawu ngu.
Ko ɗuum tan woni duko ronkaango yo ňif ngoo nde tawnoo ndiyam ňifam yuppaaka heen tawo,
Ko haɗi renndo pulaar e nder senegaal fof fuɗ-naange mum hiir-naange mum e rewo e worgo mum rennda suɓoo hilfaaɓe ɗemngal ngal e hilifaaɓe e ɗemngal ngal kaalda ɗum e laamu senegaal paamna ɗum caɗe gonanɗe ɗum en heen ɗe, kadi ɗuum woto fawe e ko sammba laamii walla ko jaata laamii, laamiiɗo fof laamii ko senegaal.
Hannde huunde fof nani daroo e yeeso laamu ina naamnoo geɗal mum, ɗemngal noon ɓuri geɗal, sabu ɗemngal ko kanum jeyi leydi, kala ko inniraa geɗal ko ɗemngal jiimi ɗum heedi ɗum dowu.
So a durnii miijo ma a tawat erop alaa leyɗe , erop jogii ko ɗemɗe e laamu ɗemɗe :
faranse ko ɗemngal, leydi fof e erop ko innde ɗemngal.
Pulaar noon ina e leyɗe keewɗe ko ɗuum haɗi ɗum innireede leydi, so tawiino pulaar tawetee ko e leydi ngootiri tan, ndiin leydi wiyeteno PULAAR, ko ɗuum woni ko nanataa ina wiyee ful-fulde ko, ful-fulde wonaa ɗemngal ngal ko nokkere nde ɗemngal ngal jeyi walla jeyaa e mum.
Pulaar kala ko jeyi holloto ko njeyaandi pulaar ɗuum woni :
nokkere ful-fulde
baali pul-fuli
nayi pul-fuli
suudu ful-fuldu
PUL-FULUM.
Pulaar huunde mum fof ko « pul’ful – ful-ful ».
Ko alaa e sago wiyooɓe ina ngonana ɗemngal pulaar jaale ɓe, ɓe mbaasa nawde ngal e won’de ɗemngal goytanteengal e nder ngenndiije mum.
Juumre nde woni ko e ndiin njuɓɓude, oon HAAL – HAAL haa ɗuum wontii innde leňol ngol, ɗemngal Ƴeewat haaleede tawa wonaa e dowu haal – haal.
Wonaa yimɓe na mbeddoo haala mum en e henndu tan, haala maa daňa ɗo saggi nde waawa naneede heɗee faamee.
Ko RFI PULAAR haalata hannde koo ko ɗuum tan pulaar haalatnoo, kono noon nde tawnoo haala rfi ka na jogii ɗo saggi ina jogii jaɓɓordu e lottirdu eɗeni nannee ko en meeɗaa nanneede e haala ndima ndimoowa ko ɗemɗe mawnuɗe ɗe ndimanta aduna o haa yimɓe fof na maay-maayna e yiɗde nan’de ɗeen ɗemɗe mawnuɗe.
Kala ko haalaa e aduna he rfi o jaɓɓoto ɗum renndina waɗa e lottundu mum lotta ɗum saroo e aduna fof yimɓe keɓɓoo, pewje bayɗe nii ko e sagstaaɓe ɓamtooɓe ɗemngal maantiniiɓe jeyaa.
idrissa kah